jueves, 1 de septiembre de 2016

Desaparecidos

Por Martín Tonalmeyotl
(poeta mexicano)



Uan yopolijkej


I

Sa inxayakajtsitsiuan onokajkej
intlajtoltsitsiuan uan chokatinemej tlajko ajakatl
impalankatlaueltsitisuan  uan uajtlachistokej impan inkaltlamauisol

Okimixtejkej maske yajuamej amo ijkon okixtlapejpenkej
aman sa komonelnamikej kenejke noyej teuetskitsiayaj noso tlakualaniayaj
 
Okinuikakej maske kamelauak xkinekiyaj yasiaj
okimixtejkej tlajko ojtle kan nejnentsiayaj
niman aman tej xaka kimate kanon okinuikakej
tla saman kimastsiaskej tej san tsopilotlakamej uan temiaktsianej
okuilintsitsintin uan sa tlamachaj kuak se kontlalpachouaj


Desaparecidos


I


Solo quedaron sus rostros
el color de sus palabras pintados sobre el viento
sus enojos podridos sobre las ventanas de sus casas

Se los han llevado y solo quedan
sus pláticas cotidianas de chistes buenos y muy malos

Se han ido y no lo eligieron
solo se les fue arrebatado su caminar
y ahora pudriéndose están en alguna parte de la tierra
donde los únicos testigos fueron los buitres humanos
las lombrices de tierra que día a día nos esperan



IV


Itechkopa tata Alberto uan kiliayaj “Berto Cirquero”
onokaj itonan uan ijtoka Marcelina
ichpokatsin Elizabeth uan melauak tlamachilisej
uan xaka kitlane ipan secundaria
itelpokatsin uan tlajtolpitsauak ken yajua
niman uan san se yajua ixayak ken itaj

Itechkopa tata Alberto nokauaj sa iluitsitsiuan
ikomparejuan uan tojtomajkej niman tejteuakej
uan mojmostla kintlajpalouaya ipan itejtexojtsitsiuan
on kalpan uan ijtoka Atsakualoyan

Sa yajuatsin nokaua iueliktsin uan kinemakaya
ye peua palane kampa xnese iteko

Nokauaj itlaltsitsiuan uan kinxochitlakentsiaya
ika ixijtsitsiuan ajitos iuan xonakatsintle
ompa tlamachixtok tla kichkuaskej ika barreta
niman kitokaskej yekapotstle iuan xikamayojle
uan ika kinxoxouiliaya itlaltsitsiuan
niman san uajtlachikaue sa tlaxochiyauktitok


IV


De Don Alberto alias el “Berto Cirquero”
Quedó su esposa Marcelina
su hija Elizabeth quien es la envidia
de la secundaria por sus imparables dieces
su hijo pequeño con una voz delgada
y rostro parecido al padre

De Don Alberto quedan sus fiestas con música de viento
los decenas de compadres gordos y flacos
a quienes saludaba diariamente en las calles
carcomidas de Atzacoaloya

Queda también su puesto de frutas deshabitado
que día a día se pudre de tanta ausencia

Quedan sus terrenos abandonados
esperando ser adornado con hojas de ajo y cebolla
esperando ser partidos con la punta de una barreta
e insertarles un corazón de frijol o de jícama
para después pintar las parcelas
con pequeñas flores color morado



V


Itechkopa tata Santiago uan kiliayaj “Chachauatl”
okajte sa yajua isentekaltsin uan kine okichijchij
itespostlanapeltsin kan kikxitsiaya itacos uan yemojokuajtika
ikonetsitsiuan uan okinmojmojtikej kuak okuikakej
niman kema ocholojkej iuan inantsin
oyajkej neka otekititoj Norte

Itechkopa tata Santiago onokaj sa itelpokatsin
pitelotsin uan noyej ijtitompistik
niman uan noche kichiuaya tlin kichiuaya itataj

Okixtejkej tej niman xaka kimate kanon okuikakej
okixtejkej san inpal on tlakamej uan yajua amo okintlakuijkuile
on tlakamej oyejkokej niman ompa otlakuajkej ika pitsonakatl
okojkej uelik niman imiuan otlajtlajtojkej
niman on konetsopilotl uan texipaltik ken se siuachiche
okitlateluilej in taquero kampa okinemilej
yajua no teuan tekite iuan on tlakachichimej
uan  kinokuikuilijtokej on kocajnakatl uan ijtoka plaza



V


De Santiago alias el “Chachauatl
quedó su pequeña casa recién construida
el carro de tacos con indicios de moho
sus hijos que se vistieron de miedo
y huyeron junto con la madre
a tierras del Norte

De Santiago quedó su hijo pequeño
y de barriga muy grande
que imitaba todo lo de su padre

Se ha ido sin saber a donde
sin haber podido elegir a sus amigos 
porque ellos llegaron y comieron tacos de carnitas
compraron frutas y platicaron con ellos
y el halcón vestido de perro zopilote
acusó al taquero de intermediario
dijo que era parte de los perros quienes se peleaban
por la carne de coca llamada plaza


VI


Kemaj
otetlateluilijkej on chichekokonej uan ijtokauan halcones
san impal yajuamej okintlajtolkixtijkej tokniuan uan tekitej mijla
tokniuan uan tlanejnemitsiayaj
uan notlanemakiliaya ipan ojtle ika uelik iuan tacos
Yajuamej amo ouel otlanankilijkej kampa xtla kimatiyaj
san ipal on tlamantle okinuikakej ken nikan mitsuikaskej
kampa nikan
yamok sa ijkon mitstlajtoltiskej itla
tla mitsasej tej niman mitsmiktiskej ika miktepostle

Okimixtejkej niman on tlajtolpoliuijle
melauak mojmostla opej ueiya ken itla kokolistle
uan kinxinia itlajtoltsitsiuan ken mitsasiskej
mitstlamachchiuiliskej
mitstejtekiskej ken pitsonakatl
mitskojkoyoniskej ika miktepostlamiktiltin 
niman okseke yankuikej tlajtoltin


VI


fueron los halcones los de la lista
y por eso interrogaron a estos campesinos
transportistas locales
comerciantes de frutas y taqueros de la calle
Ellos no supieron contestar pregunta alguna
y por eso se los llevaron a hacer justicia al estilo mexicano
porque por aquí
ya no se hacen las preguntas con palabras
sino solo con balas vomitadas de las metrallas

Se han ido y la palabra desaparecido
abarca terreno como si fuera un virus contagioso
que crea otros términos como levantones
torturas
descuartizados
cuernos de chivo
y otras nuevas palabras



VII


Kemaj
yajuamej okichijkej on halcones
maske aman oke yajuamej kisaj choloua ken kimichimej
noso ken masamej uan yekimasitokej
Oksekimej
no ye ompa tekuitlapanuiaj ipan on ojtsintle
tlatejtektin niman tetejkuixtiuej ika se bolsa kapostik

Chika
intonauan uan kualtsin tlasonsaloltin
mojmostla kouaj xochitl niman kinxotlaltsiaj veladoras intlaixpan
Yetiya mojmostla intekiyotsin
kampa mojmostla kinmaniliaj se tlaxkaltsintle
niman kintekiliaj achijtsin atsintle hasta kaman kaxiltsiaj se xijtle
kampa ijkon uan okimixtejkej
ueliskej kualtsin nejnemiskej ipan tlayouisyotl

Okimixtejkej niman aman tej
ueiya tokaltekiuaj itetlakanonotsal
maske insiuatsitsiuan
kijtouaj kampa katkaj -uejueimej tlakamej-
-paktlanamikiltin uan xkaman kinmelkauaskej-



VII


fueron los halcones los de la trampa
y ahora ellos huyen como ratas apestosas
o venados acosados por el miedo
Otros más
caminan ya por la misma vereda
envueltos en bolsas de plástico

Mientras
las señoras de trenzas cortas
compran flores y prenden veladoras sobre el altar
Su trabajo va en aumento
porque a diario tienen que poner una pequeña tortilla
Martín Tonalmeyotl (México, 1983)
y un vaso con agua hasta cumplir el año
para que sus esposos
puedan caminar en entierras desconocidas

Se han ido y ahora son
un número más para la injusticia mexicana
mientras que para sus familiares
serán en vida -hombres sabios-
-un parpadeo de recuerdos irreemplazables-

No hay comentarios:

Publicar un comentario

El azar de los hechos en Canal 11 Tv

Las teorías sobre arte son al arte
lo que un gato disecado al movimiento de un felino
Cosme Álvarez

Invitación

Los textos y las fotografías que aparecen en La Guarida están protegidos por la ley y no deben ser
reproducidos sin autorización previa del administrador de la página, o del titular de los copyright,
por lo que se sugiere que toda vez que se cite o se utilice alguna de las entradas se nos informe por
Primera época ≈ 1999 a 2007 ≈ Volumen 1. Números 1 al 5
Segunda época ≈ 2008 a junio de 2016 ≈ Volumen 2. Números 6 al 10
Tercera época ≈ 1 de julio de 2016 a 1 de julio de 2017 ≈ Volumen 3. Números 11 al 17